-
1 кугыжан
кугыжанцарский; относящийся к царю, императору; связанный с царём или монархическим строемКугыжан власть царская власть;
кугыжан армий царская армия;
кугыжан манифест царский манифест;
кугыжан вате царица, жена царя;
кугыжан ӱдыр царская дочь, дочь царя;
кугыжан эрге сын царя, царевич;
кугыжан сар империалистическая (первая мировая) война.
Кугыжан армийыште ефрейтор лийынам. В. Иванов. Я в царской армии был ефрейтором.
И.В. Бабушкиным кугыжан сатрапше-влак шучкын орландарен пуштыныт. «Мар. ком.» И.В. Бабушкина жестоко замучили царские сатрапы.
-
2 кугыжан
царский; относящийся к царю, императору; связанный с царём или монархическим строем. Кугыжан власть царская власть; кугыжан армий царская армия; кугыжан манифест царский манифест; кугыжан вате царица, жена царя; кугыжан ӱдыр царская дочь, дочь царя; кугыжан эрге сын царя, царевич; кугыжан сар империалистическая (первая мировая) война.□ Кугыжан армийыште ефрейтор лийынам. В. Иванов. Я в царской армии был ефрейтором. И.В. Бабушкиным кугыжан сатрапше-влак шучкын орландарен пуштыныт. «Мар. ком.». И.В. Бабушкина жестоко замучили царские сатрапы.Словарь. марийско-русский язык (Марла-рушла мутер) > кугыжан
-
3 жандарм
жандармуст.1. жандарм (кугыжан Российысе полицейский чин; жандармерийыште служитлыше еҥ)Андрей ынде кугыжан жандарм-влак дене кучедалме нерген Туркин деч йодыштын. И. Васильев. Андрей теперь расспрашивал Туркина о столкновениях с царскими жандармами.
2. в поз. опр. жандармскийЖандарм управлений жандармское управление.
Оҥжым жандарм пуля вошт шӱтен лектын. А. Эрыкан. Жандармская пуля насквозь пробила ему грудь.
-
4 исправник
исправникуст. исправник (кугыжан Российыште уездысе полиций начальник)Кугыжан властьын исправникше икте веле огылыс. Я. Ялкайн. Не один исправник у царской власти.
-
5 монархий
монархийРоссийым революций толкын авалтен. Монархийым сӱмыралме. М. Казаков. Россию охватила революционная волна. Свергнута монархия.
-
6 опричнина
опричнинаист. опричнина (Иван Грозныйын кугыжан властьым пеҥгыдемдашлан, бояр ден князь-влакын оппозицийыштым шалаташлан ыштыме чрезвычайный мерыже-влак да тидлан лӱмын погымо войска; кугыжан кидыште улшо государственный мландыште илымаш да кугыжалан полшен шогымаш)Опричнина тӱҥ шотышто шке цельжым шуктен. «Кокла курым.» Опричнина в основном достигла своей цели.
-
7 самодержавий
самодержавийКугыжан самодержавий царское самодержавие.
Петроградыште полк почеш полк калык веке кусна, самодержавийын ӱшанже пытен. С. Чавайн. В Петрограде полк за полком переходят на сторону народа, оплот самодержавия рухнул.
– Огеш кӱл самодержавий! – волгалтеш ончыч ийше знамяште. К. Исаков. – Долой самодержавие! – сияет на переднем знамени.
-
8 трон
трон (кугу церемоний годым монархын шинчыме верже; монархын властьше)Покшелне – кугыжан шинчыме трон. С. Николаев. Посередине – царский трон.
Кугыжан тронжо таче огыл гын, эрла сӱмырла. К. Исаков. Царский трон не сегодня-завтра рухнет.
-
9 жандарм
уст.1. жандарм (кугыжан Российысе полицейский чин; жандармерийыште служитлыше еҥ). Андрей ынде --- кугыжан жандарм-влак дене кучедалме нерген Туркин деч йодыштын. И. Васильев. Андрей теперь расспрашивал Туркина о столкновениях с царскими жандармами.2. в поз. опр. жандармский. Жандарм управлений жандармское управлеиие.□ Оҥжым жандарм пуля вошт шӱтен лектын. А. Эрыкаи. Жандармская пуля иасквозь пробила ему грудь.Словарь. марийско-русский язык (Марла-рушла мутер) > жандарм
-
10 исправник
уст. исправник (кугыжан Российыште уездысе полиций начальник). Кугыжан властьын исправникше икте веле огылыс. Я. Ялкайн. Не один исправник у царской власти.Словарь. марийско-русский язык (Марла-рушла мутер) > исправник
-
11 монархий
монархий (кугыжан власть але кугыжан вуйлатыме государстве). Российым революций толкын авалтен. Монархийым сӱ мыралме. М. Казаков. Россию охватила революционная волна. Свергнута монархия.Словарь. марийско-русский язык (Марла-рушла мутер) > монархий
-
12 опричнина
ист. опричнина (Иван Грозныйын кугыжан властьым пеҥгыдемдашлан, бояр ден князь-влакын оппозицийыштым шалаташлан ыштыме чрезвычайный мерыже-влак да тидлан лӱ мын погымо войска; кугыжан кидыште улшо государственный мландыште илымаш да кугыжалан полшен шогымаш). Опричнина тӱҥшотышто шке цельжым шуктен. «Кокла курым.». Опричнина в основном достигла своей цели.Словарь. марийско-русский язык (Марла-рушла мутер) > опричнина
-
13 самодержавий
самодержавие (кугыжан кидысе власть). Кугыжан самодержавий царское самодержавие.□ Петроградыште полк почеш полк калык веке кусна, самодержавийын ӱшанже пытен. С. Чавайн. В Петрограде полк за полком переходят на сторону народа, оплот самодержавия рухнул. – Огеш кӱ л самодержавий! – волгалтеш ончыч ийше знамяште. К. Исаков. – Долой самодержавие! – сияет на переднем знамени.Словарь. марийско-русский язык (Марла-рушла мутер) > самодержавий
-
14 трон
трон (кугу церемоний годым монархын шинчыме верже; монархын властьше). Покшелне – кугыжан шинчыме трон. С. Николаев. Посередине – царский трон. Кугыжан тронжо таче огыл гын, эрла сӱ мырла. К. Исаков. Царский трон не сегодня-завтра рухнет. -
15 абсолютный
абсолютныйабсолютный (иктаж-мом весе дене таҥастарыде налме; иктаж-мон тӱрыс, тичмаш улмыжо, эн чот палдырнымыже)Абсолютный нуль абсолютный нуль (эн изи температура – 273);
абсолютный чемпион абсолютный чемпион (спортын иктаж-могай видше дене эн шуко очком погышо спортсмен);
абсолютный монархий абсолютная монархия (кугыжан властьше);
абсолютный синоним абсолютный синоним (йӧршеш икгай значениян мут-влак).
Океан уровень гыч вершина марте висыме кӱкшытым абсолютный кӱкшыт маныт. «Географий» Точку от уровня океана до вершины называют абсолютной величиной.
-
16 авыркалаш
авыркалаш-еммногокр.1. окружатьА вуянче-влак чодыра лоҥгаште лӱдде коштеденыт, йӧн лийме годым ханын сарзе-влакшым авыркаленыт. К. Васин. Бунтари смело действовали в лесах, при случае окружали воинов хана.
2. заслонять, загораживать, закрывать (от чего-л.)Еҥ-влак волгыдо кече деч шинчаштым копашт дене авыркалат. Люди закрывают глаза ладонями от яркого солнца.
3. перекрывать (дорогу), ловитьСимбирск велке кайыше кугыжан отряд-влакым авыркаленыт. К. Васин. Ловили царские отряды, идущие в сторону Симбирска.
4. перен. преследоватьТый вет шкежат Метрий ватым авыркалет. Г. Ефруш. Ты ведь и сам преследуешь жену Метрия.
Составные глаголы:
-
17 армай
армайуст. палачА Малютаже – Иван кугыжан оролжо, армайже. Шуко еҥын илышыже Малютан кидешыже кӱрылтын. К. Васин. А Малюта – телохранитель, палач царя Ивана. Жизнь многих оборвалась от его рук.
-
18 барин
барин1. уст. барин (кугыжан Российыште эксплуататорский класс гыч улшо еҥ)Самырык бариным саламлен, чылан гаяк йол ӱмбак кынел шогальыч. А. Юзыкайн. Приветствуя молодого барина, почти все встали.
Сравни с:
паяр2. разг. барин; лентяй (його, мындыр еҥ)Ужат, могай барин, кудывечымат ынеж ӱшт. Смотри-ка какой барин, не хочет даже подметать двор.
-
19 баррикада
баррикадаБаррикадым ышташ строить баррикаду.
Баррикада ӱмбалне, телеграф меҥгыште, кугыжан кугу портретше унчыливуя кечен. И. Васильев. На баррикаде, на телеграфном столбе, висел вниз головой большой портрет царя.
-
20 вахмистр
вахмиструст. вахмистр (кугыжан армийысе кавалерийыште рота командирын озанлык паша шотышто полышкалышын званийже да тиде званийым налше еҥ)– Колышт-ян, Михайло! – управляющий ойла, – таче кучымо бунтовщикым кондышт манын, вахмистрлан каласе. К. Васин. – Слушай-ка, Михайло! – говорит управляющий, – ты скажи вахмистру, пусть приведут бунтовщика, задержанного сегодня.
См. также в других словарях:
Юмо — (луговомар. Юмо; горномар. Йымы; Юла) наименование бога у марийцев. Также составная часть имён богов Марийской традиционной религии. Юмо Кугу Юмо верховный бог. Тул Юмо бог огня. Мер Юмо бог человеческого общества. Кече Юмо бог солнца и света.… … Википедия
Сур мари — (Тукан Шур (Тукан мари)) Мифология: Марийская Толкование имени: Рогатый рогач Отец: ? Дети: Увий Связанные понятия: волшебный кошель Связанные персонажи … Википедия